YILLIK ÜCRETLİ İZİN HER ÇALIŞANIN ANAYASAL HAKKIDIR
Yıllık ücretli izin her çalışanın hem yasal ve hem de doğal hakkıdır. Çalışan izin hakkını kullanmaktan feragat edemeyeceği gibi işveren de izin vermekten kaçınamaz.
Yıllık ücretli izin hakkı çalışanın işyerinde çalışmaya başladığı günden itibaren bir yıl sonra doğar. Deneme süresi bir yıllık süreye dahildir. Aynı işverene ait farklı işyerlerinde çalışılmış olması izin süresini ve kıdemini kesintiye uğratmaz.
Yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz.
Yer altı işlerinde çalışanların yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.
Kanunda belirtilen yıllık izin süreleri asgari olup, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. 18 yaşında veya daha küçük ya da 50 yaşında veya daha büyük çalışanların, yıllık ücretli izin süresi en az 20 gün olması kanuni zorunluluktur.
Çalışanın bir yıllık hizmet süresi dolmadan da ihtiyaç duyulması ve işverenin de uygun görmesi halinde hak edeceği senelik izin hakkından düşülmek üzere ücretli izin verilebilir. Avans izin olarak da tanımlayacağımız bu durum iş kanunumuzda yer almamakla birlikte uygulamada sıkça yer aldığı görülmektedir. Kullanılan avans izinler, yıllık izine hak kazanıldığında, izin hakkından mahsup edilebilecektir.
Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmadığından, bu sürelerin yıllık izin süresine eklenmesi gerekmektedir. Örneğin; 14 günlük izin süresi içinde 1 hafta tatili günü ilave olacağından 15 gün yıllık izin kullanacaktır. Bu süre içinde bayram tatillerinin de olması halinde bu tatil süreleri kadar kullanacağı izin süresi uzayacaktır.
Genel kural yıllık ücretli iznin işveren tarafından bölünmeden çalışanına kullandırılması olmakla birlikte, bazen işin durumu ve bazen de çalışanın talebiyle ilk kullanacağı izin 10 günden az olmamak üzere geri kalan kısmını gün gün kullanabilir. Bu durumda çalışanın açık rızasının alınması gerekmektedir. Örneğin; 14 gün yıllık ücretli izin hakkı olan bir işçi, yıllık ücretli iznini 10 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün + 1 gün şeklinde de kullanabilir.
Yıllık ücretli izinlerini işyerinin bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri şartıyla yolda geçecek süreleri karşılamak üzere toplam 4 güne kadar ücretsiz yol izini verilmesi gerekir.
Yıllık izin hakkı anayasal temeli olan bir dinlenme hakkı olup, fiilen kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle çalışan ve işverenin anlaşmış olması halinde dahi yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemeyeceği gibi, izin kullanmak yerine ücretinin ödenmesi de mümkün değildir. Yıllık iznin para olarak ödenmesi sadece iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda hak edilip de kullanılmayan bir izin varsa bu surelere isabet eden ücreti ödenir.
Çalışan dilediği zaman “ben izine çıkıyorum” diyemez. Çalışan, hak ettiği yıllık ücretli iznini, kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirmek zorundadır. İşveren de çalışanın isteğini mümkün olduğunca ertelememesi ve izin hakkını kullandırması gerekir.
